نکاتي که بايد درباره کشاورزی ايران بدانيد

ايران يکي از پرسابقه‌ترين کشور جهان در کشاورزي است و امروز يکي از مهم‌ترين بخش‌هاي اقتصادي کشورمان به اين حوزه (کشاورزي، توليد محصولات زراعي، پرورش آبزيان، دامداري و باغداري) مرتبط مي‌شود

محمد پارسا رئیس هیات‌مدیره فدراسیون صادرات انرژی و صنایع وابسته ایران

ايران يکي از پرسابقه‌ترين کشورهای جهان در کشاورزي است و امروز يکي از مهم‌ترين بخش‌های اقتصادی کشورمان به حوزه کشاورزي، توليد محصولات زراعي، پرورش آبزيان، دامداری و باغداری مرتبط می‌شود.

اما باوجود سابقه طولاني ايران در کشاورزي، سهم اين بخش در صادرات، توسعه اقتصادي و توليد ملي در سال‌هاي اخير دچار نوسان بسيار شده است. گزارش های منتشر شده از ستاد اقتصاد مقاومتی نشان می دهد تولیدات بخش کشاورزی در سال 1395 نسبت به سال 1392، رشد 21.6 درصدی داشته است.

در سال های اخیر نيز بخش كشاورزي بيش از گذشته با بحران كم‌آبي مواجه شده است كه توليدات اين بخش را تحت تاثير قرار خواهد داد. این رشد شامل 28.1 درصد محصولات باغی، 20.4 درصد محصولات زراعی، 14.1 درصد تولیدات دام و طیور و 16.7 درصد تولیدات آبزیان می شود.

امنيت غذايی، بايد و نبايدها

تحقق امنيت غذايي و توسعه بخش کشاورزي از دغدغه مهم دولت‌ها بوده و هست. اين بخش و ملزومات رشد آن، در اسناد بالادستي و قوانين کشورها مورد توجه قرار گرفته.

در کشور ما ايران، در قانون اساسي، سند چشم‌انداز و برنامه‌هاي توسعه، به استفاده حداکثري از ظرفيت‌هاي بخش کشاورزي اشاره و تاکيد شده است. در قانون اساسي، بندهاي 1 و 9 اصل 44 بر افزايش توليدات کشاورزي به منظور رفع نيازهاي عمومي کشور و رسيدن به مرحله خودکفايي اشاره شده.

همچنين در سند چشم‌انداز نيز يکي از اهداف مهم توسعه يافتگي کشور «امنيت غذايي» اعلام شده؛ هدفي که براساس چشم‌انداز بايد با تکيه بر توليد از منابع داخلي و خودکفايي در توليد محصولات اساسي محقق شود.

علاوه براين در برنامه پنجم توسعه که اجرای آن یک سال دیگر یعنی تا پایان سال 95 تمدید شده است، افزايش ارزش افزوده به ميزان سالانه هفت درصد توام با ارتقاي کيفيت بهداشتي توليدات محصولات کشاورزي و ارتقاي سطح کلي حمايت از کشاورزي کشور به 35 درصد ارزش توليدات آن، مورد تاکيد برنامه نويسان قرار گرفته است.

تنوع محصولات

براساس آمارهاي سازمان خواربار جهاني فائو کشاورزي ايران از نظر تنوع توليد محصولات باغي بعد از چين و ايالات متحده آمريکا بطور مشترک با ترکيه در رتبه سوم جهان است و در توليد 22 محصول کشاورزي جز پنج کشور اول دنياست.

پسته، انواع توت، خرما، گردو، خربزه و گرمک و و زردآلو و گيلاس، گوجه فرهنگي و هندوانه از جمله محصولات صادراتي ايران است.براساس گزارش سازمان توسعه تجارت در سال 95، 4507 هزار تن محصولات کشاورزی از کشور صادر شده است که ارزش آنها 3922 میلیون دلار بوده است. این میزان صادرات نسبت به سال 94، از نظر وزن 18.7 درصد رشد و از نظر ارزش 1.7 درصد کاهش داشته است.

در آمار سازمان توسعه تجارت، «پسته ها با پوست تازه یا خشک» در لیست ده قلم عمده صادراتی در سال 95 بوده است. میزان پسته صادر شده در این سال 967 میلیون دلار بوده است که سهمی 2.2 درصدی از کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است.در مقابل هم ذرت دامی، لوبیا سویا، برنج، کنجاله، موز از جمله محصولات کشاورزی وارداتی در میان ده قلم عمده وارداتی در سال 95 بوده اند.

معیشت علیه ماشین

کشاورزی در ایران بیشتر از آنکه مکانیزه باشد، سنتی و معیشتی است.

البته طی سال های گذشته اقداماتی در جهت مکانیزه شدن کشاورزی انجام شده است. رییس مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی چندی پیش اعلام کرده بود سال 95 با تخصیص کامل تسهیلات 1500 میلیارد تومانی پنجمین خط اعتباری، حدود 15 تا 20درصد سطوح مکانیزه تولیدات مختلف کشاورزی افزایش یابد. همچنین در دولت یازدهم تا سال 95 در مجموع بیش از 3 هزار و 200 میلیارد تومان فقط تسهیلات در حوزه مکانیزاسیون جذب شده که اگر خرید های نقدی ماشین آلات کشاورزی و 20 درصد آورده کشاورزان را محاسبه کرد، نزدیک به 5 هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی اتفاق افتاده که طی 40 سال اخیر بی سابقه بوده است.

بهره وری آب، مساله مهم کشاورزی

محيط زيست و ديگر منابع زيستي در بخش کشاورزي، به منظور حفظ قابليت هاي کشاورزي خاک اهميت بسياري دارد.

عملکرد زيست محيطي ايران در سايت environmental performance index که به بررسي شاخص عملکردهاي زيست محيطي کشورها مي‌پردازد، در بخش کشاورزي 92.00 برآورد شده است. آب به عنوان يکي از مهم‌ترين منابع زيستي در توسعه کشاورزي نقش بسيار مهمي دارد.

کشاورزي در سرزمين خشک ايران، بيش از هرچيز وابسته به ميزان بارندگي و استفاده از روش‌هاي درست آبياري است. روش‌هاي درست آبياري با استفاده بهينه از آب مصرفي بخش کشاورزي، به افزايش توليد محصولات و کاهش هزينه‌هاي ناشي از هدر رفت آب منجر خواهد شد زيرا در حال حاضر براساس آمارهاي وزارت نيرو حدود 90 درصد آب مصرفي کشور در بخش کشاورزي صرف مي‌شود که بخش زيادي از آن هدر مي‌رود. استفاده از روش‌هاي جديد بويژه آبياري قطره‌اي، علاوه بر کاهش اتلاف آب، به افزايش بهره‌وري کمک خواهد کرد و مشکلاتي چون شوري و قليايي شدن خاک، باتلاقي شدن زمين‌هاي کشاورزي و فرسايش زمين را رفع خواهد کرد.

باتوجه به وضعيت آب در سال‌هاي گذشته، تغيير رويکرد مديران بخش کشاورزي به مسئله استفاده از آب مي‌تواند از بروز مشکلاتي چون به خطر افتادن امنيت غذايي کشور، خشک و شور شدن منابع آب زيرزميني، کسري تراز بازرگاني بخش کشاورزي، و تغيير شاخص‌هاي امنيتي و اقتصادي جلوگيري کند.مساله مهم در مصرف آب به راندمان آن برمی گردد.

براساس گزارش موسسـه تحقیقات فنی و مهندسـی کشـاورزی، راندمـان کاربـرد در کشـور از 5/22 تـا 5/85 درصـد متغیـر و میانگیـن آن 0/56 درصـد اسـت. بـه طوری که متوسـط ایـن راندمان در سـامانه های کرتـی، نـواری و جویچه ای به ترتیـب 3/55 ، 9/52 و 5/52 درصـد اسـت. همچنیـن از بیـن روش هـای بارانـی، روش رول لاین (آبفشـان غلطان) و کلاسیک ثابـت بـه ترتیـب بیشتریـن (9/66 درصـد) و کمتریـن (1/52 درصـد) راندمـان کاربـرد را داشـته و در آبیـاری قطـره ای ایـن کمیـت در حـدود 1/71 بـوده اسـت. متوسـط راندمان کاربـرد آب آبیـاری در سـامانه های آبیاری تحـت فشـار و سـطحی بـه ترتیـب حـدود 6/66 و 6/53 درصـد اسـت. همچنین با مقایسـه روش هـای مختلف آبیـاری تحـت فشـار نیز ملاحظه می شـود کـه میانگین راندمـان کاربرد آب آبیـاری در روش های آبیـاری بارانی حـدود 1/62 و در روش هـای آبیـاری قطـرهای 1/71 درصد اسـت. همچنین هم بهـره وری مصـرف آب یکـی از شـاخص های مصـرف بهینـة آب آبیاری اسـت. مقادیـر بهـره وری مصـرف آب از 94/0 تـا 29/1 کیلوگـرم بـر مترمکعـب متغیـر و متوسـط آن 07/1 کیلوگـرم بـر مترمکعـب اسـت.

خوشـبختانه هماننـد راندمـان آبیـاری، شـاخص بهـره وری مصـرف آب در کشـور طـی 10 سـال گذشـته رونـد صعـودی داشـته اسـت.علاوه بر این به گفته محمود حجتی، وزیر کشاورزی، افزایش تولید محصولات کشاورزی و اقدامات انجام شده در حوزه آب و خاک باعث افزایش شش درصدی بهره‌وری در مزرعه شده است اما بازار و زنجیره تولید در محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره های مردم رها شده و گمشده بخش کشاورزی است.

منبع: سایت اتاق بازرگانی