محمد پارسا – رئیس هیئت مدیره فدراسیون صادرات انرژی
یکی از تصورهای بسیار نادرست در ایران که ریشه در تاریخ معاصر دارد این است که ایران دارای سومین یا چهارمین منابع نفت دنیاست و می‌توان با استفاده از این ثروت طبیعی اقتصاد را رونق داد. دارندگان تصورغلط بالا، اشتباه بزرگ‌تری نیز کرده و باور دارند وضعیت دنیا تا ابد همین خواهد بود که هست و جهان تا ابد به نفت ایران نیاز دارد.
نادرست بودن تصورهای غیرکارشناسی در همین دهه‌های تازه سپری شده؛ به‌ویژه در همین 4 سال که نفت ایران به بازار جهانی عرضه نشد یا بسیار کمتر از اندازه سال‌های پیشین صادر شد، به‌خوبی اثبات شد.
در این مدت، حتی پیش از بروز و ظهور ویروس کرونا، بازیگران بازار نفت به‌سرعت جای ایران را پر کرده و مشتریان همیشگی نفت ایران را به سوی خود جلب کردند. از سوی دیگر، در بازار تکنولوژی نیز تغییرات گسترده و چشمگیری رخ داده است که نباید آن‌ها را فراموش کرد.
برخی از این تغییرات تکنولوژیک در زمینه پیدا کردن منبع تازه انرژی به جای انرژی به‌دست‌آمده از نفت هستند. مهم‌ترین تغییر تکنولوژی در صنعت اتومبیل سازی رخ داده و خودروسازان بزرگ جهانی با قبول اینکه باید بیشترین کوشش برای صیانت از محیط زیست در دستور کار قرار گیرد به سوی تولید اتومبیل‌های با سوختی غیر از بنزین می‌روند.
با توجه به اینکه کشورهای اروپایی پیشگام ممنوعیت تولید اتومبیل‌های بنزین‌سوز و گازوئیل‌سوز شده‌اند و بقیه کشورهای جهان نیز از این راهبرد تبعیت می‌کنند، در یک دوره شاید 10 ساله مصرف بنزین در دنیا سقوط می‌کند. این رخداد احتمالی به معنای این است که بازار جهانی نفت خام نیز با سقوط تقاضای جهانی مواجه خواهد شد. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری کلانی در عراق، امارات، عربستان، آمریکا و برخی کشورهای دیگر از جمله کانادا برای تولید نفت شیل انجام شده است عرضه نفت از سوی این کشورها شتاب می‌گیرد و بازار را به سوی عرضه بیشتر پیش می‌برد.
از سوی دیگر، نیاز روزافزون روسیه به درآمدهای حاصل از صادرات نفت راه را برای افزایش ناگزیر این کشور به سوی عرضه بیشتر باز می‌کند. سرمایه‌گذاری‌های پیدا و پنهان چین در آفریقا برای کشف و استخراج نفت نیز به بار نشسته است و عرضه نفت از این قاره نیز روندی فزاینده دارد. همه رخدادهای یادشده درحالی اتفاق افتاده است که ایران در 4 سال تازه سپری شده و حتی در 2 دهه اخیر با توجه به کاهش سرمایه‌گذاری خارجی، سرمایه‌گذاری بزرگی برای افزایش تولید نفت نداشته و ظرفیت تولید نفت ایران به‌رغم پیش‌بینی‌ها در سند چشم‌انداز توسعه و برنامه‌های توسعه چهارم تا ششم برای رسیدن به تولید 5 میلیون بشکه نفت در روز محقق نشده است. اتفاق بد دیگر این است که به دلیل تحریم‌های آمریکایی مشتریان اصلی نفت ایران به سوی کشورهای دیگر رفته‌اند.
چه باید کرد
تصویری که از اقتصاد و تجارت جهانی نفت و تحولات آن به‌صورت خلاصه یادآوری شد نتیجه محتومی را باید در ذهن مدیران اصلی اداره‌کننده کشور پدیدار سازد: اگر راهبردی تازه و نوآورانه، بر پایه واقعیت‌های اقتصادی، سیاسی و تجارت جهانی نفت درباره نفت ایران نداشته باشیم، باید روزهای غم‌انگیزی را ببینیم که نفت ایران در دل دشت‌ها، دریاها و پهنه ایران‌زمین زنده به گور شده است و تا ابد در گور خواهد ماند. چه باید کرد؟ چه راه‌هایی متصور است؟
گام نخست در مسیر پدیدارسازی راهبرد تازه این است که مدیران ارشد کشور قبول کنند تصورات و داوری‌های پیشین درباره اینکه دنیا تا ابد به نفت ایران نیاز دارد را قبول کنند و ذهنیت تازه‌ای را درباره واقعیت‌های جهان انرژی فسیلی در همه ابعاد بپذیرند. اگر این ذهنیت تازه ایجاد نشود، نمی‌توان گام‌های بعدی را برداشت.
گام دوم این است که یک ابرپژوهش کارشناسانه و با استفاده از همه نهادهای پژوهشی معتبر بین‌المللی و جهانی درباره آینده انرژی و تحولات آن بر ایران انجام شود و این ابرپژوهش هراس و احتیاط را کنار بگذارد و همه واقعیت‌ها را استخراج کند و به مدیران اصلی کشور بدهد. در این صورت، می‌توان راهبردهای کارساز با کارشناسی نیرومند برای فروش نفت ایران در یک دوره مثلا 15 سال آینده تدوین کرد.
در حال حاضر، عربستان با فروش سهام آرامکو در بازارهای جهانی راهی تازه را انتخاب کرده است و کشورهای دیگر هم این مسیر را دنبال می‌کنند. فروش بخشی از لوله‌های نفت راه دیگری است که اتخاذ شده و پیش‌فروش نفت از سوی عراق راهی دیگر است. ایران هم باید راهی بیابد تا در دوره باقی‌مانده از عمر مفید نفت خام موجود در میدان‌های نفتی خود را برای فروش آماده سازد. درباره جزئیات این طرح‌ها باید نشست‌های کارشناسی برگزار شود و دولت و نهادهای پژوهشی ایرانی و جهانی دیدگاه خود را بیان کنند. در آینده، جزئیات راهبردهای احتمالی را یادآور خواهم شد.
فراموش نکنیم که ما همواره به این نکته تاکید داریم که نباید اقتصاد ایران متکی بر صادرات نفت و در نتیجه بیماری هلندی برآمده از آن که سال‌ها گریبان‌گیر اقتصاد کشورمان بوده، باشیم؛ بلکه باید از درآمد حاصل از صادرات نفت جهت پشتیبانی از تولید کشورمان اقدام کنیم.
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران – چهارشنبه 29.2.14
